KAJAKOWA SKALA TRUDNOŚCI RZEK
Podobnie jak to jest w taternictwie, i w kajakarstwie wszystkie drogi są oceniane i klasyfikowane według stopnia trudności.
Konieczność oceny jest widoczna. Turysta, często początkujący, nie orjentuje się dostatecznie w charakterze przeszkód, czekających go na danej rzece. Lekkomyślnie przedsiębrana wycieczka na wody zbyt trudne dla umiejętności wioślarza, ze sprzętem nieodpowiednim, często kończy się katastrofą, zniszczeniem łodzi, wy wrotką, a nieraz tragicznie — utonięciem.
Skala trudności ma na celu zorjentować w ich typie i ostrzec przed grożącemi niebezpieczeństwami. Musi oceniać rzekę jako całość (średnia trudność), charakteryzować poszczególne jej człony, wskazywać trudność najwyższą.
Ocena trudności z konieczności nie może być doskonała. Eliminuje czynniki zmienne — „chwili“ — silny wiatr, mgłę, powódź, które mogą znacznie zwiększyć normalne (przeciętne) trudności.
Skala trudności odnosi się do średnich stanów wody (na rzekach dostępnych okresowo, tylko w czasie wysokiej wody — do okresu spławności).
Trudności wód powstają z szybkości prądu i zakłóceń w biegu, powstałych bądź wskutek ukształtowania dna, brzegów, urządzeń regulacyjnych, budowli nawodnych, (wiry, cofki, bystrza, jazy, prądy przy filarach mostowych, przy ujściach młynówek), bądź z ruchu statków, bądź wreszcie wskutek fali przybojowej, powstającej na dużych jeziorach i morzu.
Wody nie wykazujące zaburzeń w nurcie, płynące miarowo, „zrównoważone“, zaliczamy do kategorji A. są to t. zw. wody spokojne (niem. Zahmwasser). Na wodach tych mogą zdarzać się miejscowe zakłócenia nurtu przy brzegach lub na urządzeniach wodnych, lecz łatwo ich uniknąć, gdyż można je zdaleka rozpoznać; nie obejmują one nigdy całej szerokości nurtu.
Natomiast szybko płynące rzeki górskie, wody rzeczne i portowe o dużym ruchu statków i fali, wybrzeża morskie i jeziora o silnej fali oraz jazy, przepusty, na których woda tworzy bystrza, faluje, zaliczamy do wód dzikich (niem. Wildwasser).
Na międzynarodowym zjeździe kajakowców w Wiedniu 30.X.1932 r., została przyjęta następująca skala trudności.
- Wody spokojne (skrót W; S.) Są to wody stojjące lub leniwo płynące, na których normalnie nie powstają żadne zaburzenia nurtu (bystrza, cofki, wiry) i nie tworzą się fale (wody nizinne, żeglowne). Fartuch zbędny.
- Wody dzikie (W. D.). Są to zwykle wody płynące bystro (ponad 6 km/godz.), na których nurcie normalnie spotyka się zaburzenia (bystrza, cofki, wiry, prądy), tworzą się fale (woda cwałuje). Fartuch potrzebny.
Dostępne dla poczatkujących tylko pod opieką wprawnych |
1 |
Średnio trudno |
Tu i ówdzie tworzą się małe bystrza o niskiej, równej fali. Łatwe rozpoznanie dojezdnego nurtu, na który jednak stale trzeba uważać, ze względu na przeszkody w postaci mielizn, słupów mostowych, budowli, urządzeń regulacyjnych (zwłaszcza na rzekach wąskich) |
2 |
Dość trudno |
Bystrza dość częste jednak o fali regularnej, niezbyt trudne do pokonania wiry i prądy cofkowe. Droga dojezdna łatwa do rozpoznania. Łatwe i średnio trudne wody spławne (przepusty) |
|
Dostępne tylko dla wprawnych (granica używalności kajaków drewnianych) |
3 |
Trudno |
Liczne bystrza o wysokiej nieregularnej fali, rozbryzgi, wiry i cofki. Wybór wartówki nie zawsze łatwy. Trudne wody spławne (przepusty). |
Dostępne tylko dla wprawnych składakowców |
4 |
Bardzo trudno |
Bystrza na dłuższych odcinkach o wysokiej, nieregularnej fali, trudne do pokonania rozbryzgi, niebezpieczne wiry i cofki. Wybór dojezdnej drogi trudny. Zaleca się rozpoznanie z lądu. Najtrudniejsze wody spławne (przepusty). |
Dostępne tylko dla wyborowych składakowców na jedynkach. |
5 |
Nadzwyczaj trudno |
Długie, nieprzerwane odcinki bystrz, o wysokich nieregularnych przelewach, sterczące tuż pod powierzchnią maliniaki, nad któremi trzeba przejechać, niebezpieczne wiry i cofki o wielkiej sile. Rozpoznanie drogi z lądu konieczne. |
6 |
Skrajnie trudno |
Trudności typu 5 w stopniu spotęgowanym, na dużej przestrzeni. Pokonanie ich, przy dzisiejszej technice lezy na granicy możliwości kajakowca. |
Uwagi.
1) Jeśli ocena jedną cyfrą niedostatecznie charakteryzuje rzekę lub jeśli chce się podać rozpiętość trudności spotykanych na danej rzece, można ocenę dać w formie dwóch stopni (A 2 — 3 = woda spokojna o trudnościach wahających się od „niezbyt trudno“ do „łatwo“).
2) Trudności miejscowe, wybitnie przekraczające średni stopień rzeki, cechujemy, dając przy ocenie zasadniczej wskaźnik (np. B 13 = rzeka „dzika“, średnio trudna, spotyka się pojedyncze miejsca trudne).
3) Wody spławne (gdzie płyną tratwy) według powyższej skali nie mogą być oceniane powyżej B 4. Na rzekach o skali 5 może się odbywać dzikie spuszczanie pojedyńczych sztuk drzewa.
4) Skala nie uwzględnia trudności, które łatwo ominąć, oraz warunków chwili (przybór, wiatr, fala, mgła, noc), jak również trudności orjentacyjnych, wynikających z zawiłego biegu rzeki (ramiona, rękawy, zalewy, „stochody“). Czyniki te trzeba jednak uwzględniać przy Wyborze pory wycieczki i doborze towarzyszy.
BUDOWLE NAWODNE
Do budowli nawodnych należą mosty, promy, jazy, zakłady wodne, śluzy.
Mosty mogą być różnej wielkości i konstrukcji. Na małych rzeczkach będą to często pływające kładki (w górnym biegu Niemna) lub nisko nad wodą położone ławy. Na rzekach spławnych, mostki i mosty budowane są mocniej i, co dla kajakowca ważniejsze — wyżej, tak, że przejazd pod niemi nawet przy wysokiej wodzie jest możliwy. Osobną kategorję stanowią mosty pontonowe, będące często znacznem utrudnieniem jazdy.
Mosty, szczególnie na rzekach o dużym prądzie, wymagają szybkiej orjentacji dla oceny, czy most jest dostatecznie wysoki, czy przęsła (lub odstępy między słupami) są dostatecznie szerokie. Należy zwrócić uwagę na kierunek przepływu głównego nurtu (wartówki). Należy liczyć się z istnieniem izbic (łamaczy kry, chroniących filary) oraz z bardzo często spotykanemi przy mostach palami po starych mostach. Wskutek zwężenia koryta, między przęsłami prąd jest zwykle szybszy, często boczny.
Promy są linowe i wahadłowe. Liny promów linowych wiszą bądź nad wodą, bądź też są zatopione w wodzie. W obu wypadkach, dla kajaka są bardzo niebezpieczne.
O zbyt nisko wiszącą linę łatwo o zmroku zawadzić ciałem, na płytko zatopionej można z łatwością wywrócić kajak. To też w okolicy, gdzie są promy (zaznaczone na mapach), należy dobrze uważać. Zdradzają ich obecność: wyjeżdżony z obu stron dojazd do wody, krypa (prom) pod brzegiem, często rusztowania do podtrzymania liny; przy zatopionej linie, jechać środkiem rzeki.
Promy wahadłowe stoją na zatopionej pośrodku rzeki kotwicy. Jadąc zgóry, należy uważać (szczególnie przy niskiej wodzie), aby nie natknąć się na płytką kotwicę lub nie zaczepić o linę (najlepiej jechać blisko brzegu po stronie przeciwnej niż prom).
Jazy są to przegrody, wstawione w łożysko wody płynącej, spiętrzając wodę.
Najczęstszym typem w górach będzie przelewowy jaz kaszycowy z wieńcowo budowanych skrzyń, wypełnionych gruzem. Na rzeczkach nizinnych będą to proste drewniane zapory — stawidła. Na kanałach i rzekach skanalizowanych spotyka się jazy iglicowe (rz. Szczara).
Osobnym typem jazów są t. zw. zastawki rybackie, poprzecznie przez rzekę budowane płotki chruściane z małym przepustem, zastawionym siecią. Przy wysokich wodach, gdy taki jaz jest płytko zatopiony i niewidoczny, łatwo może spowodować rozprucie łodzi.
Zakłady wodne, to tartaki, młyny wodne i elektrownie. Najprymitywniejszą formą są młynki pływające, stojące wprost na nurcie przy brzegu (spotyka się je na Horyniu, Dniestrze i t. d.). Aby zwiększyć bieg wody na kole, od brzegu naprzeciw młyna ciągnie się zastawka lub tamka. Na rzekach spławnych w czasie przejazdu tratew, łodzi, młyn opuszcza się wdół, dając wolną drogę. Pojedyńczy kajak wygodniej i prędzej jest przenieść.
Większe młyny, tartaki mają zwykle odprowadzenie wody t. zw. młynówką, mogącą stanowić nieraz wygodny dojazd do zapory. Na wodach spławnych prócz tego zwykle jest specjalny przepust dla tratew.
Do kanałów roboczych wjazd jest dozwolony tylko po uzyskaniu pozwolenia,
Śluzy są to urządzenia służące do przeniesienia łodzi z jednego poziomu wody na inny (wyższy lub niższy). Najczęstszym typem są śluzy komorowe.
Śluzy najczęściej wypadnie obsługiwać samemu. Trzeba uważać, aby nie puszczać wody za prędko gdyż, wskutek falowania, łatwo zalać kajak.
Przy śluzowaniu należy wykonać następujące czynności:
a) Jadąc zgóry (górne wrota zamknięte): zamknąć dolne wrota śluzy; napuścić wody z górnego poziomu, aż do wyrównania; otworzyć górne wrota; wpuścić do komory łodzie; zamknąć wrota górne; wypuścić wodę z komory do dolnego poziomu; otworzyć dolne wrota; opuścić komorę.
b) Jadąc zdołu. Porządek czynności odwrotny.
Należy unikać śluzowania razem ze statkami, krypami, tratwami, gdyż łatwo wówczas o zgniecenie łodzi. Nie zbliżać się zbyt blisko do wrót. Stać należy w oczekiwaniu otwarcia najlepiej w głębi śluzy. Gdy jest dogodne wyjście na ląd, często będzie wygodniej, szybciej i taniej kajak przenieść z jednego poziomu na drugi. Opłaty za śluzowanie pobierane są od komory, albo przy każdej śluzie osobno, albo za cały zespół razem. Kajakowcom za okazaniem legitymacji P. Z. K., opłaconej za dany rok, przysługuje zniżka 50%. Normalna opłata wynosi około 30 gr od komory i łodzi.
STANY WÓD I BRZEGI RZEK
STANY WÓD.
Spływ rzekami zależy od stanów wód (wodostanów). Rzeki nasze mają wysokie wodostany wiosną (roztopy, t. zw. zrutka) i późną jesienią (szarugi), a niskie zimą i latem, przyczem minimum przypada na wrzesień i początek października. Rzeki płynące z gór mają prócz tego przybór letni („świętojanka“), związany z tajaniem śniegów w górach. Na podstawie zestawienia czasów trwania wodostanów, można wykreślić krzywą wodostanów, charakteryzującą możliwości nawigacyjne na danej rzece. Dla turystyki ważniejszy jest wykres, przedstawiający średnie wodostany w poszczególnych miesiącach.
Znajomość wodostanów jest niezbędna dla turysty wodnego.
Małe rzeczki górskie są dostępne dla spływu tylko okresowo, w czasie wysokich, a niektóre i średnich stanów wody.
Naogół wysoki stan wody jest korzystny dla jazdy. Szybkość przepływu jest większa, woda rozlana szeroko ¡pozwala dotrzeć do miejsc normalnie niedostępnych. Natomiast orjentacja jest utrudniona, ostrzegawcze fale nad przeszkodami nikną, woda toczy się nie wysokim pluskiem, a szeroką falą, jak po przejściu statku. Mętna toń nie pozwala przejrzeć, co się kryje w jej wnętrzu, to też łatwo najechać na zatopione umocnienia brzegów, kołki. Zwiększony naogół stopień trudności wymaga większej sprawności kajakowca. Przy bardzo wysokich wodach powodziowych, zbyt niskie kładki, mostki są często nie do przebycia. Również przepusty, jazy nie zawsze są wówczas dojezdne. Pamiętać należy, że na nieuregulowanych rzekach przybór znacznie zmienia koryto — wypłukuje i przenosi mielizny, obrywa brzegi, niesie prądowinę (zwalone drzewa). To też w czasie przyboru i w czasie opadania wód nie można jeździć „naoślep“, ,,napamięć” — gdyż łatwo skończyć wycieczkę ,,na kołku”. Zmiany koryta spowodowane powodzią są nieraz bardzo znaczne.
W czasie powodzi kajak, dzięki swemu małemu zanurzeniu i łatwości manewrowania, jest niezrównaną łodzią ratunkową.
Zapowiedzią przyboru jest płynąca rzeką piana i mętnienie wody. Opadanie wód zwiastuje woda coraz czystsza. Szybkość fali powodziowej na Wiśle pod Warszawą wynosi około 5 km/godz.
Wody niskie, naogół łatwiejsze, uniemożliwiają często wogóle jazdę. Wybór nurtu dojezdnego (wartówki) jest dość łatwy; należy kierować się ciągiem rozpluskanej wody. Na przemiałach i mieliznach mimo to często wypada wysiadać i kajak przeprowadzać w ręku. Przy niskiej wodzie również i przepusty mają zbyt małą głębokość na pochylni i nie nadają się do jazdy.
BRZEGI.
Brzegi wielu rzek są regulowane i umacniane. Regulacja polega na wyrównaniu biegu przez unormowanie spadków, szerokości, głębokości. Celem zwiększenia szybkości i związanej z tem zdolności transportowej rzeki (wypłukanie mielizn), zwęża się koryto przez obudowę brzegów. Najczęstszym typem są tamki poprzeczne (ostrogi, główki) z kamienia, faszyny i t. p. Przy brzegach wypukłych, system tamek poprzecznych uzupełniają tamy podłużne — opaski (spotykane często na rzekach górskich). Do tamek i opasek nie należy się zbliżać, gdyż w ich pobliżu tworzą się niebezpieczne wiry i prądy. Szczególnie groźne są tamki zatopione, na których łatwo rozpruć kajak.
Brzegi umacnia się faszyną. (Przy dojeździe do brzegu uważać na kołki). W miastach i na odcinkach skanalizowanych, spotyka się brzegi ujęte w bulwar. Ten typ brzegów jest niewygodny do lądowania i wodowania.