KAJAK OŻAGLOWANY I KAJAK ŻAGLOWY
Na każdej większej wodzie nizinnej żagiel jest niezwykle pożytecznem uzupełnieniem kajaka.
Każdy kajak turystyczny można ożaglować. Maksymalną wielkość powierzchni żagla określają przepisy „O granicznych wymiarach kajaków klasowych”.
Dla niespecjalistów-żeglarzy najodpowiedniejsze jest proste ożeglowanie lugger lub ket. Szczególnie lugger, dzięki łatwości w podnoszeniu i opuszczaniu oraz niemożności „zacięcia się“ przy manipulowaniu, stanowi typ najbardziej wskazany.
Slup zbliża kajak wyglądem do ożaglowania dużych jachtów, lecz korzyść z użycia foka jest bardzo problematyczna.
Ożaglowanie ket-jol, mniej popularne, jest bardzo celowe, praktyczne i, co najważniejsze — umożliwia na kajakach wiosłowych trudny przy poprzednich typach ożaglowania zwrot przez sztag. Mimo dużej powierzchni żagla, dzięki nisko umieszczonemu środkowi parcia wiatru, stateczność łodzi jest większa, niż przy innych typach ożaglowania.
Ożaglowanie jol stanowi już zabawę w żeglarstwo. Zbyt wielka ilość żagli utrudnia manewrowanie, a korzyść z foka jest, jak i w slupie, wątpliwa. Klasyczne wymiary ożaglowania wędrownej dwójki ,,Kleppera“ wynoszą:
grot……2,5 m2
bezan….1,5 m2
fok…….1,0 m2
razem….5,0 m2.
Przy bezwietrznej pogodzie można wywiesić wszystkie płótna. W razie słabego wiatru, jedzie się z ożaglowaniem slup lub ket-jol, przy większym wietrze — foku i bezanie (bez grota) lub na samym grocie.
Przy bardzo silnym wietrze, bezan zakładamy na miejscu grota.
W ten sposób możemy stopniować ilość płótna od 5,0 m2 do 1,5 m2.
Bogate ożaglowanie (ponad 3 m2) wymaga stosowania mieczy i stateczników. Miecze muszą się dać podnosić w razie najechania na płyciznę, a jednocześnie nie powinny wypływać na powierzchnię wody same. Ciężka wkładka metalowa, ewentualnie okucie spodu miecza i dobre zmocowanie z poprzecznicą, rozwiązują to dostatecznie.
Miecze są niezbędne do żeglowania na wiatr . Na kajakach wiosłowych, korzyść z użycia mieczy jest minimalna, to też w miejscach, gdzie trzeba lawirować lub iść ostro do wiatru, korzystniej jest żagle spuścić i wiosłować. (Przy jeździe na wiatr z dość silnym prądem, rolę mieczy spełnia prąd, znosząc działanie „dryfu“).
Stateczniki chronią kajak przed wywrotką w razie zbyt silnego pochylenia przez podmuch wiatru. Są to nadymane powietrzem węże gumowe, długości ok. 3 m, przypinane u burt kajaka.
Twórca składaka A. Heurich rozwiązał zagadnienie żeglugi na kajaku na wzór kajaków polinezyjskich, stosując t. zw. odsadnię z wiosła z pływakiem. O praktyczności tego urządzenia nie miałem możności się przekonać.
Żeglując na kajaku wiosłowym, należy zawsze pamiętać, że nie jest on żaglówką, a ożaglowanym kajakiem wiosłowym, co go rozgrzesza z wielu wad żeglarskich, jak mała zwrotność, trudność lawirowania, mała zdolność do jazdy na wiatr (pod wiatr).
Kajaki żaglowe są to małe, lekkie żaglówki mieczowe, o spiczastej rufie t. zw. spitzgat. Posiadają one konstrukcję nieco odrębną od kajaków wiosłowych. Kil jest mocno wygięty ku dołowi. Przez uniesienie stew, mają dużą zwrotność. Dzięki głębokiemu, umieszczonemu pośrodku, w skrzynce, mieczowi, posiadają dużą powierzchnię bocznego oporu podwodnego, a więc mogą iść ostro na wiatr. By móc dobrze zwalczać jeziorową lub przybrzeżną morską falę, mają wyższe burty (ok. 30 cm) i większą szerokość (do 1,30 m). Ożaglowanie klasycznych typów wynosi: 6,5, 7,5, 8,5, 10 i 13 m2.
Najczęściej spotykane jest ożaglowanie ket-jol i slup, rzadko kiedy jol. W Ameryce przyjął się typ regatowych kajaków żaglowych z wysuwanem za burtę siedzeniem dla żeglarza, co umożliwia balastowanie przeżaglowanej łodzi. Kajaki żaglowe odpowiadające przepisom I. R. K. nie są dotychczas w Polsce budowane. Najbliższe lata przyniosą zmianę i w tej dziedzinie.
Osprzęt kajaka stanowią: omasztowanie (drzewca: maszty, bomy, gafie, ew. rejka); ożaglowanie (żagle: grot, bezan, fok) oraz olinowanie (liny stałe: sztag, wanty; ruchome: fały, szkoty).
Na drzewca omasztowania bierze się drzewo mocne, a lekkie. Najczęściej stosuje się jesion (b. mocny) i jodłę (lekka). Bambus, lekki i mocny, wygląda brzydko i „niefachowo“.
Grubość drzewc dla zwykłego kajaka wynosi: maszt ok, 50 — 45 mm, bom ok. 35 — 30 mm, gafel ew. rejka (lugger) ok. 30 — 20 mm (węższe u końców). Dla poręczności, wszystkie drzewca są rozkładane na krótkie (do 1.30 m) części. Złączenia, podobnie jak u wioseł, na mosiężne tuleje. Długość drzewc zależy od wielkości powierzchni żagla.
Rodzaje ożaglowania i materjały na nie omówiliśmy wyżej.
Dobre żagle powinny być szyte z wąskich brytów (ok. 40 cm), u brzegów i na złączeniach wpuszczone na zakładkę i przeszyte podwójnie na okrętkę, aby przycisnąć brzeg szwu. Krawędzie (liki) od strony drzewc powinny być oszyte t. zw. likliną z miękkiej, słabo skręconej linki średnicy 4 mm. Fok posiada liklinę tylko od strony sztagu.
Do przywiązywania żagli do drzewc służy żmijka (od strony masztu) i marlinka (gafel, bom).
Olinowanie stałe daje się: u składaków — z mocnych 4 mm linek konopnych lub lnianych, u kajaków żaglowych — także z linki stalowej średnicy 2 mm. Sztag zaczepiony jest do topu masztu pętlą, u dołu dochodzi do stewy przedniej. Naciągany jest zapomocą ściągacza. Wanty od topu masztu biegną na boki, do burt, usztywniając maszt. Zaczepione są o pierścienie wantowe.
Olinowanie ruchome służy do stawiania i opuszczania żagli (fały) oraz do manewrowania niemi (szkoty).
Fały robi się ze ściśle skręconej gładkiej linki konopnej lub lnianej o średnicy 4 mm. Biegną one od pięt boma, gafla, głowy foka i pika gafla do bloków, zawieszonych u topu masztu (dla każdego fału osobny blok), skąd schodzą nadół, gdzie są umocowane na t. zw. knagach, umieszczonych przy burtnicy u nasady masztu.
Szkoty, z miękkiej plecionej (nie skręcanej) linki bawełnianej (grubości 6 mm), łączy się z bomem w odległości 50 — 70 cm od noka (najczęściej przez uchwyt). Szkoty foka, dwudzielne, przywiązuje się do rogu szkotowego (od strony masztu). Celem ułatwienia manewrowania szkotami, stosuje się bloki pośrednie.
Wszystkie liny, zarówno stalowe, jak i konopne, muszą być zakończone oplotami, uniemożliwiającemi tworzenie się t. zw. krowich ogonów.
Do lin należy jeszcze cumka, długości ok. 5 m, ze smołowanej linki konopnej grubości 6 mm, oraz linka holownicza, konopna, grubości 6 mm, długości 20 m.